Ένα από τα βασικότερα θέματα που φέρουν οι  γονείς  που επισκέπτονται το γραφείο ενός ψυχολόγου στο πλαίσιο της συμβουλευτικής αφορά σε εκείνα τα παιδιά που ονομάζουν οι ίδιοι “χειριστικά”. Χειριστικά παιδιά είναι αυτά που σύμφωνα με τις αφηγήσεις των γονέων τους χρησιμοποιούν διάφορα “τεχνάσματα”(κλάμα, ξεσπάσματα θυμού, απόκρυψη της αλήθειας, προσποίηση, άρνηση τροφής κτλ)προκειμένου να πετύχουν αυτό που επιθυμούν ή να αποφύγουν κάτι που τα δυσαρεστεί ή τα δυσκολεύει.

 Πολλές φορές οι γονείς καταφεύγουν στο γραφείο ενός ειδικού έχοντας συγκεκριμένες ερμηνείες στο μυαλό τους για αυτές τις συμπεριφορές π.χ ότι το παιδί τους τούς χρησιμοποιεί, δεν τους σέβεται, τους τιμωρεί, “τα κάνει όλα αυτά για να πετύχει το δικό του”. Συχνά αυτές οι σκέψειςκουβαλούν ταυτόχρονα πολλά συναισθήματα ανεπάρκειας, απογοήτευσηςαλλά και θυμούπρος εκείνο και ζητούν συγκεκριμένες οδηγίες για να βελτιώσουν τη συμπεριφορά αυτή.  Καταλαβαίνουμε ωστόσο ότι αν οι γονείς έχουν τη πεποίθηση ότι το παιδί τους έχει έρθει στη ζωή για να τους καταδυναστέυει έχοντας τη δύναμη και την εξουσία να πετυχαίνει πάντα αυτό που επιθυμεί  και ότι οι ίδιοι είναι έρμαια  των χειρισμών του είναι πολύ πιθανό  να δυσκολεύονται σημαντικά να το προσεγγίσουν  αλλά και να διατηρήσουν το ρόλο τους στην οικογένεια.

Αυτό το άρθρο πρεσβέυει την ιδέα ότι χειριστικά παιδιά ΔΕΝ υπάρχουν. Υπάρχουν όμως παιδιά που δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν τις ανάγκες τους, παιδιά που ίσως αισθάνονται ότι δεν είναι αρεστά στην οικογένεια και οι επιθυμίες τους δε λαμβάνονται υπόψιν, παιδιά που δεν έχουν  αναπτύξει ακόμη την ικανότητα να λεκτικοποιούν τα συναισθήματά τους , παιδιά που πιστεύουν ότι θα τιμωρηθούν αν είναι ειλικρινή, παιδιά που απλά νιώθουν ότι οι γονείς τους δεν τα καταλαβαίνουν. Όλα αυτά ξεκάθαρα υποδεικνύουν ότι τα παιδιά μπορεί να υιοθετήσουν κάποιες συμπεριφορές για να ελέγξουν κάποιες καταστάσεις  όχι επειδή είναι χειριστικά ή κακά παιδιά αλλά επειδή πιθανόναισθάνονται ανύμπορα να επικοινωνήσουν και να συνδεθούν με το γονέα τους ή έχουν μάθει  (ίσως και ασυνείδητα εκπαιδευτεἰ) από το περιβάλλον τους να καλύπτουν τις ανάγκες τους με αυτό τον τρόπο (π.χ ένα παιδί που κάθε φορά που βρίσκεται σε ένα μίνι μάρκετ χτυπιέται στην ουρά ενός ταμείου μέχρι τη στιγμή που η μητέρα του ενδίδει και αγοράζει τη σοκολάτα που θέλει).

Στις παρακάτω σειρές αυτού του άρθρου θα προσπαθήσουμε να επιχειρηματολογήσουμε υπέρ της ιδέας ότι τα παιδιά δεν είναι χειριστικά τουλάχιστον κατά φύσιν, πώς αυτή η ταμπέλα μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη στην υγιή αλληλεπίδραση με τα παιδιά μας αλλά και να μοιραστούμε κάποιες σύντομες σκέψεις για το πώς οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους αλλά και τον εαυτό τους όταν έρχονται αντιμέτωποι με δύσκολες συμπεριφορές.

Πώς η θεώρηση ενός παιδιού ως χειριστικό εμποδίζει την επικοινωνία των γονέων  μαζί του

• Εγκλωβίζει τους γονείς στη σκέψη ότι το παιδί είναι έτσι από τη φύση του και ότι δεν έχουν πολλά περιθώρια να κάνουν οι ίδιοι κάτι.  Η ιδέα ενός παιδιού δυνάστη που γεννήθηκε με αυτό το χαρακτηριστικό έτσι ώστε να ταλαιπωρεί τους γονείς του  είναι ένας τεράστιος μύθος. Η αλήθεια είναι ότιτα παιδιά όπως είπαμε και παραπάνω δε γεννιούνται χειριστικά άλλα μάλλον μαθαίνουν πολύ εύκολα πώς να ικανοποιούν τις επιθυμίες του τόσο μέσω της παρατήρησης του περιβάλλοντος όσο και μέσα από τη μίμηση.
• Παθολογικοποιεί κάθε ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Η προσπάθεια του παιδιού να ελέγξει το περιβάλλον του ώστε να λαμβάνει συνεχή απόλαυση από αυτό είναι απολύτως φυσιολογική. Το παιδί από πολύ μικρή ηλικία έχει την τάση να εξερευνά και να αναζητά τρόπους που ικανοποιούν το ίδιο, δεν είναι ανθεκτικό στη ματαίωση και χρειάζεται πολύ υποστήριξη από τους φροντιστές του να αντιληφθεί όρια και κοινωνικούς κανόνες ώστε να αναπτύξει μία υγιή και λειτουργική προσωπικότητα.
• Δε βοηθά τους γονείς να αναζητήσουν τα βαθύτερα αίτια μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς. Εμπειρικά αλλά και ερευνητικά έχει φανεί ότι συχνά συμπεριφορές που θεωρούνται χειριστικές κουβαλούν ένα πολύ σημαντικό μήνυμα για τον γονέα το οποίο μπορεί να αφορά σε δύσκολα συναισθήματα  που βιώνει το παιδί και που δεν έχει τον τρόπο ή την ωριμότητα να επικοινωνήσει.
• Δημιουργεί συναισθἠματα θυμού και απογοήτευσης τόσο προς το παιδί  όσο και ως προς τον εαυτό τους στο ρόλο τους ως γονέα.Τις περισσότερες φορές η αντίληψη ότι οι γονείς έχουν ένα χειριστικό παιδί  δημιουργεί μεγάλη ένταση στην οικογένεια. Οι γονείς μπορεί να θυμώνουν πολύ, να φωνάζουν και να τιμωρούν ακραία το παιδί τους ή και να  παραιτούνται των προσπαθειών να το διαπαιδαγωγήσουν κατηγορώντας τον εαυτό τους για τα λάθη που κάνουν.
• Η σχέση γονέα- παιδιού θεωρείται περισσότερο ως μια πάλη εξουσίας και όχι ως μια αμφίδρομη σχέση αγάπης.  Αυτό  ίσως είναι και το πιο σημαντικό θέμα που προκύπτει από τις αφηγήσεις των γονέων που θεωρούν το παιδί τους χειριστικό καθώς συχνά η σχέση θεωρείται υπό το πρίσμα του ποιός θα κυριαρχήσει πάνω σε ποιόν και υποβαθμίζει σημαντικά την υπέρτατη αξία της συναισθηματικής σύνδεσης με το παιδί.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς που το παιδί τους εκδηλώνει μία ή περισσότερες δύσκολες συμπεριφορές

• Πετάξτε την ταμπέλα του χειριστικού παιδιού. Δείτε απλά την όποια ανεπιθύμητη συμπεριφορά ως μία δύσκολη συμπεριφορά, χαρακτηρίστε αυτή αν θέλετε άλλα όχι το παιδί και αποφύγετε εντελώς ταμπέλες όπως είσαι κακό παιδί, είσαι κακομαθημένος κτλ..
• Προσπαθείστε να κατανοήσετε τις ανάγκες του καλύτερα και ενισχύστε την έκφραση αυτών. Αφιερώστε χρόνο να συζητήσετε με το παιδί σας για τη συμπεριφορά του, ρωτήστε το για τα συναισθήματα και τα κίνητρά του, δείξτε του σεβασμό και συμπεριλάβετέ το σε αποφάσεις της οικογένειας (ανάλογες με την ηλικία του).
• Βάλτε όρια με σταθερότητα και συνέπεια. Προσπαθείστε να είστε σαφείς και συγκεκριμένοι όταν ζητατε από το παιδί σας  να κάνει ή να μην κάνει κάτι και μείνετε σταθεροί σε αυτό ανεξάρτητα από την αντίδρασή του. Μην ξεχνάτε ότι τα όρια όσο και δύσκολα να είναι για τα παιδιά είναι μια πράξη ευθύνης και αγάπης προς εκείνα.
• Αναλογιστείτε τυχόν δικές σας συμπεριφορές που μπορεί να λειτουργούν ως μοντέλο μίμησης. Σκεφτείτε δηλαδή μήπως και εσείς κάποιες φορέςστην προσπάθειά σας να κάνετε το παιδί σας να υπακούσει μπορεί άθελά σας να έχετε δωροδοκήσει ή συναισθηματικά εκβιάσει το παιδί σας για να συμμορφωθεί (π.χ αν κάνεις τα μαθήματά σου θα σου αγοράσω αυτό το παιχνίδι ή αν δε βελτιώσεις τους βαθμούς σου ο πατέρας σου θα αρρωστήσει)
• Απενοχοποιείστε τον  εαυτό σας. Δεν είναι λίγες οι φορές που γονείς στην προσπάθειά τους να ανακουφίσουν ενοχές που βαραίνουν τους ίδιους  (π.χ περιπτώσεις γονέων που δεν μπορούν να περάσουν πολύ χρόνο με τα παιδιά τους λόγω εργασίας ή αναγκαστικής απουσίας τους για μεγάλα διαστήματα)κάνουν όλα τα χατήρια στα παιδιά τους με αποτέλεσμα εκείνα να μαθαίνουν ότι όλες οι ανάγκες τους μπορούν να καλυφθούν άμεσα και αναμένουν από τους γονείς τους  να λειτουργούν με αυτό τον τρόπο πάντα.
• Μοιραστείτε το βάρος της ευθύνης και ζητήστε βοήθειαΗ διαχείριση μίας δύσκολης συμπεριφοράς είναι πολύ απαιτητική υπόθεση για τους γονείς ειδικά αν αυτή έχει παγιωθεί για μεγάλο διάστημα.  Φροντίστε τα δικά σας προσωπικά όρια και ζητήστε βοήθεια και υποστήριξη ο ένας από τον άλλον. Αν η συμπεριφορά του παιδιού σας σάς προβληματίζει ιδιαίτερα ή αν αισθάνεστε ότι χρειάζεστε περισσότερη υποστήριξη στο ρόλο σας  μοιραστείτε τις ανησυχίες σας με κάποιον ειδικό.

Λαμπράκη Αλεξάνδρα

Ψυχολόγος

Ειδ. Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

Σας άρεσε το άρθρο μας; Αφήστε το σχόλιο σας παρακάτω και η ομάδα μας θα σας απαντήσει το συντομότερο δυνατό.

Θέλετε να λαμβάνετε τα νέα άρθρα που συντάσσει η επιστημονική μας ομάδα; Γραφείτε στο ενημερωτικό μας δελτίο – newsletter. 

Η ομάδα του «Ψυχ…Αγωγείν», (οι ψυχολόγοι, η λογοθεραπεύτρια, η εργοθεραπεύτρια και η ειδική παιδαγωγός) είναι διαθέσιμοι στο να σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε τις δυσκολίες σας παρέχοντας το πρώτο ραντεβού ΔΩΡΕΑΝ και να συζητήσουμε τυχόν απορίες σας. Για περαιτέρω διευκρινήσεις, μπορείτε να επικοινωνήσετε με το κέντρο στα τηλέφωνα επικοινωνίας ή να μας επισκεφτείτε στο χώρο μας στη Λ.Ηλιουπόλεως & Ίμβρου 27 (πλησίον μετρό Άγιου Ιωάννη).