Το πένθος αποτελεί μια κατάσταση που βιώνει ένα πρόσωπο, το οποίο έχει υποστεί μια σημαντική απώλεια στη ζωή του. Όταν πρόκειται για την απώλεια ενός κοντινού προσώπου εγείρονται έντονα συναισθήματα, όπως θλίψη, φόβος, θυμός, ξάφνιασμα. Καθώς και ερωτήματα (γιατί συνέβη;) και σκέψεις για το μέλλον (πως θα είναι η ζωή χωρίς τον θανόντα;). Το άτομο που πενθεί έχει να διαχειριστεί την απώλεια της φυσικής παρουσίας του προσώπου που πέθανε. Επιπλέον, και την απώλεια της σχέσης που είχε μαζί του.

Γι αυτό, είναι σημαντικό να μπορέσει να εκφράσει και να επεξεργαστεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις που συνοδεύουν την απώλεια, να αποδώσει νόημα σε αυτήν και να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να συντελεστούν τα παραπάνω αποτελεί τη διεργασία του πένθους. Κάθε άτομο ακολουθεί τον δικό του ρυθμό και χρειάζεται το δικό του χρονικό διάστημα, προκειμένου να μπορέσει να πενθήσει.

Πως πενθούν τα παιδιά;

Τα παιδιά πενθούν με διαφορετικό τρόπο από ότι οι ενήλικες. Το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκονται έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς τα μικρά παιδία δεν μπορούν να αντιληφθούν γνωστικά την έννοια του θανάτου (π.χ. ότι είναι μη αναστρέψιμος). Επιπλέον, δεν διαθέτουν τις απαραίτητες συναισθηματικές δεξιότητες, ώστε να μπορέσουν να επεξεργαστούν μια απώλεια. Γι αυτό είναι πιθανό τη μία στιγμή να βιώνουν θλίψη και να κλαίνε και την άλλη να παίζουν και να γελάνε σαν να μην έχει συμβεί τίποτα. 

Ακόμα τα παιδιά μπορεί να μην μιλάνε για όσα νιώθουν, όπως κάνουν οι ενήλικες, αλλά να τα εκφράζουν μέσα από τη συμπεριφορά τους, το παιχνίδι τους, τις ζωγραφιές τους, τις καθημερινές συνήθειες τους, την εμφάνιση σωματικών συμπτωμάτων.

Συχνά ο τρόπος που πενθούν τα παιδιά, κάνει τους ενήλικες να πιστεύουν ότι δεν έχουν επηρεαστεί ή δεν έχουν καταλάβει τι έχει συμβεί. Όμως τα παιδιά, επειδή δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες για να διαχειριστούν δύσκολα συναισθήματα, βρίσκουν εναλλακτικούς τρόπους να τα κάνουν πιο υποφερτά.

Τι έχουν ανάγκη περισσότερο τα παιδιά;

Ο θάνατος ενός κοντινού προσώπου στη ζωή ενός παιδιού διαταράσσει την αίσθηση ασφάλειας του, με αποτέλεσμα εκείνο να φοβάται ότι μπορεί να πάθει κάτι το ίδιο ή οι γονείς του. Γι αυτό συχνά τα παιδιά, στην είδηση ενός θανάτου μπορεί να κάνουν ερωτήσεις όπως ¨εσύ πότε θα πεθάνεις?¨  ή ¨θα πεθάνεις και εσύ?¨. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να νιώσουν ξανά ασφαλή και μέσα από αντίστοιχες ερωτήσεις εκφράζουν τις αγωνίες και τους φόβους τους. Οι γονείς είναι σημαντικό να κατανοήσουν τις αγωνίες και τις σκέψεις του παιδιού που κρύβονται πίσω από τις ερωτήσεις του, ώστε να το καθησυχάσουν.

Ακόμα, επειδή τα παιδιά μικρής ηλικίας δυσκολεύονται να διαχωρίσουν τη σκέψη από την πράξη, μπορεί να νιώθουν ότι εκείνα ευθύνονται για τον θάνατο, επειδή σκέφτηκαν κάτι κακό για το πρόσωπο που πέθανε ή επειδή δεν ήταν καλά παιδιά. Οι ενήλικες που βρίσκονται κοντά στο παιδί που πενθεί, είναι σημαντικό να είναι ενήμεροι για τον τρόπο που τα παιδιά βιώνουν μια απώλεια, ώστε να μπορέσουν να του παρέχουν συναισθηματική στήριξη και να το βοηθήσουν να επεξεργαστεί γνωστικά το συγκεκριμένο γεγονός, ώστε να αποφευχθούν διαστρεβλωμένες απόψεις και συναισθηματικές δυσκολίες.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

• Εξηγήστε με ειλικρίνεια στα παιδιά τι έχει συμβεί, λαμβάνοντας πάντα υπόψη το αναπτυξιακό τους στάδιο
• Στα παιδία μικρής ηλικίας εξηγήστε τι σημαίνει θάνατος. Ότι δηλαδή το πρόσωπο που πεθαίνει δεν θα επιστρέψει ξανά στη ζωή. Ότι όταν κάποιος πεθαίνει σταματάει να χτυπάει η καρδιά του και παύουν όλες οι λειτουργίες. Ότι όταν πεθαίνει κάποιος στεναχωριόμαστε και κλαίμε γιατί μας λείπει και χρειάζεται χρόνος για να αισθανθούμε καλύτερα
• Μιλήστε τους για τον κύκλο της ζωής, ώστε να κατανοήσουν το θάνατο ως μέρος της ζωής
• Εξηγείστε τους τι συμβαίνει στις τελετές που ακολουθούν  και ρωτήστε τα αν επιθυμούν να συμμετέχουν. Αν επιλέξουν να παραβρεθούν, φροντίστε να είναι δίπλα τους ένας ενήλικας. Να μπορεί να απαντήσει στις ερωτήσεις τους  και να τα απομακρύνει όποια στιγμή το επιθυμήσουν
• Η ανάγνωση παραμυθιών σχετικά με τον θάνατο μπορεί να είναι βοηθητική, για να εκφραστούν σκέψεις και συναισθήματα
• Απαντήστε με απλό και κατανοητό τρόπο στις ερωτήσεις και τις απορίες τους, όταν τις θέτουν
• Καθησυχάστε τα ότι δεν πρόκειται να συμβεί το ίδιο σε εσάς ή εκείνα, ώστε να νιώσουν ξανά ασφαλή
• Ενθαρρύνετε τα να εκφράσουν τις σκέψεις τους γύρω από το συμβάν
• Επιτρέψτε τους να εκφράσουν συναισθήματα όπως φόβο, στεναχώρια, θυμό
• Δώστε τους χρόνο να κατανοήσουν τι έχει συμβεί και σεβαστείτε τον ρυθμό τους
• Μείνετε κοντά τους και παρακολουθείτε τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά τους
• Μιλήστε για το δικό σας συναίσθημα και εξηγήστε ότι χρειάζεστε χρόνο για να το ξεπεράσετε.
• Καθησυχάστε τα ότι παρόλο που είστε λυπημένοι παραμένετε συναισθηματικά διαθέσιμοι για εκείνακαι πως είστε σε θέση να διαχειριστείτε την κατάσταση. Είναι σημαντικό να αποφεύγονται συναισθηματικά ξεσπάσματα μπροστά στα παιδιά. Γιατί μπορεί να τα τρομάξουν και να τα κάνουν να ανησυχήσουν για τον γονέα.
• Πάρτε χρόνο οι ίδιοι να πενθήσετε και να εκφράσετε τα συναισθήματα σας. Ζητήστε βοήθεια αν νιώσετε ότι δεν μπορείτε να ανταπεξέλθετε μόνοι. Λειτουργείτε ως πρότυπο για εκείνα. Αν εσείς δυσκολεύεστε να διαχειριστείτε το πένθος σας, τότε και τα παιδιά δεν θα καταφέρουν να ολοκληρώσουν αποτελεσματικά τη διεργασία του πένθους.

Παπασούλη Αναστασία

Ψυχολόγος-Ειδ. Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

Σας άρεσε το άρθρο μας; Αφήστε το σχόλιο σας παρακάτω και η ομάδα μας θα σας απαντήσει το συντομότερο δυνατό.

Θέλετε να λαμβάνετε τα νέα άρθρα που συντάσσει η επιστημονική μας ομάδα; Γραφείτε στο ενημερωτικό μας δελτίο – newsletter. 

Η ομάδα του «Ψυχ…Αγωγείν», (οι ψυχολόγοι, η λογοθεραπεύτρια, η εργοθεραπεύτρια και η ειδική παιδαγωγός) είναι διαθέσιμοι στο να σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε τις δυσκολίες σας παρέχοντας το πρώτο ραντεβού ΔΩΡΕΑΝ και να συζητήσουμε τυχόν απορίες σας. Για περαιτέρω διευκρινήσεις, μπορείτε να επικοινωνήσετε με το κέντρο στα τηλέφωνα επικοινωνίας ή να μας επισκεφτείτε στους χώρους μας στη Λ.Βουλιαγμένης 261. Άγιος Δημήτριος (πλησίον μετρό Δάφνης) και Ίμβρου 27 & Λ. Ηλιουπόλεως, Δάφνη (πλησίον μετρό Άγιου Ιωάννη).