Το συναίσθημα αποτελεί μια έντονη ψυχική εμπειρία. Είναι οτιδήποτε νιώθει ένα άτομο, όταν αξιολογεί ένα γεγονός με συγκεκριμένο τρόπο και επιφέρει αλλαγές τόσο σε σωματικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο συμπεριφοράς.

Τα συναισθήματα είναι χρήσιμα και σημαντικά για την ανάπτυξη και επιβίωση μας, καθώς μας παρέχουν πληροφορίες για τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας. Μας φέρνουν σε επαφή με τις ανάγκες και επιθυμίες μας και μας κινητοποιούν να δράσουμε με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Αποτελούν δομικά στοιχεία της ταυτότητας μας και μας συνοδεύουν σε όλες τις περιστάσεις της ζωής μας.

Κάθε αλληλεπίδραση και κάθε εμπειρία ασκούν επίδραση στον ψυχισμό μας και γεννούν μέσα μας συναισθήματα.  Η κατανόηση, η ρύθμιση και η επεξεργασία της συναισθηματικής μας κατάστασης είναι σημαντικές για την διατήρηση της ψυχικής μας υγείας.

Από την έναρξη της ζωής μας, προσπαθούμε να αποδώσουμε νόημα στις εμπειρίες και τα βιώματα μας και να ρυθμίσουμε την εσωτερική συναισθηματική μας κατάσταση. Όμως γεννιόμαστε χωρίς να διαθέτουμε τα απαραίτητα εκείνα εφόδια που θα μας επιτρέψουν να το κάνουμε αυτό. Η οικογένεια αποτελεί το πρώτο πλαίσιο, μέσα στο οποίο εκπαιδευόμαστε στο κόσμο των συναισθημάτων και αποκτάμε συναισθηματική αγωγή.

Ποιος είναι ο ρόλος των γονέων στην ανάπτυξη του συναισθήματος;

Ο ρόλος των γονέων είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην ανάπτυξη της συναισθηματικής υγείας των παιδιών. Είναι εκείνοι που θα βοηθήσουν τα παιδιά να μάθουν να αναγνωρίζουν, να αποδέχονται και να κατονομάζουν τα συναισθήματα τους, να τα ρυθμίζουν αποτελεσματικά, να τα εκφράζουν και να τα διαχειρίζονται με υγιή τρόπο.

Με ποιους τρόπους;

• Η ενσυναίσθηση αποτελεί μια βασική ικανότητα που χρειάζεται να διαθέτουν όλοι οι γονείς, προκειμένου να είναι αποτελεσματικοί στον ρόλο τους. Αυτό σημαίνει να μπορούν να βάζουν τον εαυτό τους στη θέση του παιδιού και να βλέπουν την εκάστοτε συνθήκη μέσα από τα δικά του μάτια. Έτσι λοιπόν πριν βιαστούν να πουν σε ένα παιδί πως πρέπει να νιώθει (μην θυμώνεις, δεν έχεις λόγο να αισθάνεσαι έτσι, μην κάνεις σα μωρό), χρειάζεται πρώτα να το ακούσουν και να προσπαθήσουν να κατανοήσουν τη συναισθηματική του κατάσταση.   
• Όταν οι γονείς δίνουν χώρο και χρόνο να κατανοήσουν τις συναισθηματικές αντιδράσεις του παιδιού, είναι σε θέση να επιτελέσουν τη λειτουργία του γονεϊκού καθρεφτίσματος. Να εκφράσουν δηλαδή λεκτικά το συναίσθημα που αναδύεται μέσα από τη συμπεριφορά του παιδιού. Έτσι μπορούν να πουν, «φαίνεσαι κουρασμένος», «μοιάζει να έχεις θυμώσει με τον αδερφό σου», «δείχνεις αγχωμένη με το αυριανό διαγώνισμα» κλπ.  Μέσα από το καθρέφτισμα ενισχύουν τη διαδικασία της αυτοπαρατήρησης και σταδιακά την ικανότητα του παιδιού να βάζει σε τάξη την εσωτερική του πραγματικότητα. Το καθρέφτισμα για να είναι  αποτελεσματικό χρειάζεται να είναι συνεπές με την ψυχική κατάσταση του παιδιού.  Στις περιπτώσεις που ο γονιός δεν μπορεί να αποκωδικοποιήσει μια συμπεριφορά, χρειάζεται να πάρει λίγη απόσταση και να αναλογιστεί τι συμβαίνει στη ζωή του παιδιού γενικότερα, αλλά και να το διερευνήσει μαζί με το παιδί. Μπορεί για παράδειγμα να πει «φαίνεσαι στεναχωρημένος, συνέβη κάτι που σε στεναχώρησε;», «τι σε προβληματίζει;», «μίλησε μου γι αυτό που σε ανησυχεί». 
• Αφού οι γονείς βοηθήσουν το παιδί να καταλάβει τι του συμβαίνει, είναι σημαντικό να επικυρώσουν και να αποδεχτούν το συναίσθημα του. Η  επικύρωση του συναισθήματος περιλαμβάνει τη δήλωση ότι είναι φυσιολογικό το συναίσθημα που αναδύεται («είναι φυσικό να στεναχωριέσαι, επειδή έσπασε το παιχνίδι σου», «καταλαβαίνω γιατί θύμωσες», «κι εγώ στη θέση σου θα ένιωθα απογοήτευση») και η αποδοχή σημαίνει ότι επιτρέπουμε την ανάδυση όλων των συναισθημάτων, χωρίς να προσπαθήσουμε να λειάνουμε τα πιο δύσκολα («δεν πειράζει που φοβάσαι», «όλοι νιώθουμε φόβο κάποιες φορές» κλπ. Οι γονείς είναι σημαντικό να θυμούνται πως όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά, όχι όμως όλες οι συμπεριφορές.  Έτσι λοιπόν επιτρέπεται ένα παιδί να θυμώνει, αλλά δεν επιτρέπεται να χτυπάει όταν θυμώνει.
• Έπειτα οι γονείς χρειάζεται να βοηθήσουν το παιδί να διαχειριστεί το εκάστοτε συναίσθημα. Να του μάθουν αποτελεσματικούς τρόπους να εκφράζει το θυμό του, να ηρεμεί όταν είναι αναστατωμένο, να επιστρέφει στη ασφάλεια του όταν φοβάται, να λαμβάνει ανακούφιση όταν είναι λυπημένο, να διαχειρίζεται τη ματαίωση, να ελέγχει την παρόρμησή του και να εκφράζει τη συναισθηματική του κατάσταση γενικότερα. Όλα αυτά οι γονείς δεν τα κάνουν μόνο μέσα από όσα λένε στα παιδία, αλλά κυρίως με βιωματικό τρόπο, μέσα από τη διαχείριση της δικής τους συναισθηματικής κατάστασης. Γι αυτό δεν έχει νόημα να λένε σε ένα παιδί πώς να συμπεριφέρεται όταν θυμώνει, όταν οι ίδιοι έχουν θυμικά ξεσπάσματα μπροστά του.
• Ακόμα είναι πολύ σημαντικό οι γονείς να λειτουργούν καθησυχαστικά και υποστηρικτικά προς τα παιδιά τους. Να τους θυμίζουν πως βρίσκονται εκεί για εκείνα, ώστε να τα ακούσουν, να τα βοηθήσουν και να τους παρέχουν ασφάλεια. Μερικά βοηθητικά λόγια είναι: «λυπάμαι που αισθάνεσαι έτσι», «άφησε με να σε βοηθήσω», «μαζί θα βρούμε τρόπο», «είσαι ασφαλής»,  «είμαι εδώ για εσένα», «έλα να σε πάρω αγκαλιά», «μίλησε μου γι αυτό».

Για να μπορέσει ο γονέας να παρέχει συναισθηματική στήριξη στο παιδί του χρειάζεται να είναι καλός ακροατής. Να μπορεί να ακούει το παιδί ελέγχοντας την τάση του να παρεμβαίνει, να επιτρέπει και να μπορεί να αντέχει την ανάδυση όλων των συναισθημάτων, να λειτουργεί σαν φιγούρα ασφάλειας, όπου το παιδί μπορεί να απευθύνεται για να πάρει ανακούφιση, να παρέχει καθοδήγηση σε περιπτώσεις που το παιδί χάνει τον έλεγχο, να δίνει σημασία στην εκάστοτε συναισθηματική κατάσταση του παιδιού.

Τα οφέλη της συναισθηματικής αγωγής

Όταν ο γονιός καταφέρνει να συντονίζεται με τη συναισθηματική εμπειρία του παιδιού του, εκείνο μαθαίνει πως αυτά που νιώθει έχουν αξία και πως υπάρχει κάποιος που κατανοεί την κατάσταση του και μπορεί να το υποστηρίξει. Μαθαίνει επομένως να εμπιστεύεται τους ανθρώπους, να υπολογίζει στη βοήθεια τους και μακροπρόθεσμα να δημιουργεί υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Τα παιδιά που έχουν συναισθηματική σταθερότητα εσωτερικεύουν την αίσθηση ασφάλειας και μαθαίνουν σταδιακά να ηρεμούν και να αισθάνονται ασφαλή, ακόμα και κατά την απουσία του γονέα. Σταδιακά μαθαίνουν να εμπιστεύονται τον εαυτό τους και τη τους φωνή, οικοδομούν θετική εικόνα εαυτού, αποκτούν ικανότητα αναστοχασμού και αυτορρύθμισης, καθώς και δεξιότητες επίλυσης των συγκρούσεων.

Για να μπορέσουν οι γονείς να ενισχύσουν τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών τους, είναι σημαντικό πρώτα από όλα να φροντίζουν τον εαυτό τους και τη δική τους συναισθηματική υγεία. Με αυτό τον τρόπο θα αποκτήσουν τη δύναμη, αλλά και τις δεξιότητες προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του γονεϊκού τους ρόλου.

Παπασούλη Αναστασία

Ψυχολόγος-Ειδ. Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

Σας άρεσε το άρθρο μας; Αφήστε το σχόλιο σας παρακάτω και η ομάδα μας θα σας απαντήσει το συντομότερο δυνατό.

Θέλετε να λαμβάνετε τα νέα άρθρα που συντάσσει η επιστημονική μας ομάδα; Γραφείτε στο ενημερωτικό μας δελτίο – newsletter. 

Η ομάδα του «Ψυχ…Αγωγείν» είναι διαθέσιμη στο να σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε τις δυσκολίες σας παρέχοντας το πρώτο ραντεβού ΔΩΡΕΑΝ και να συζητήσουμε τυχόν απορίες σας. Για περαιτέρω διευκρινήσεις, μπορείτε να επικοινωνήσετε με το κέντρο στα τηλέφωνα επικοινωνίας ή να μας επισκεφτείτε στο χώρο μας στην Ίμβρου 27 & Λ. Ηλιουπόλεως, Δάφνη (πλησίον μετρό Άγιου Ιωάννη).